Obrzeża trawnikowe – jak oddzielić trawnik od rabaty?

Wstęp

Granica między trawnikiem a rabatą to nie tylko kwestia estetyki – to przede wszystkim praktyczne rozwiązanie, które ułatwia pielęgnację ogrodu i chroni rośliny przed inwazyjną trawą. Wybór odpowiednich obrzeży może całkowicie zmienić charakter Twojej przestrzeni, podkreślając jej styl i ułatwiając codzienne prace. W tym poradniku znajdziesz wszystko, co warto wiedzieć o funkcjonalnych i dekoracyjnych metodach wyznaczania granic w ogrodzie – od tradycyjnych rozwiązań po nowoczesne systemy, które łączą trwałość z ekologią.

Najważniejsze fakty

• Obrzeża pełnią podwójną funkcję – praktyczną (zapobiegają przerastaniu trawy) i dekoracyjną (nadają styl całemu ogrodowi)
• Ekobord to rewolucyjne rozwiązanie – wykonany z recyklingu, elastyczny i niezwykle trwały, idealny do organicznych kształtów
• Metalowe opaski to dyskretna opcja dla nowoczesnych ogrodów – odporne na korozję i zachowujące czyste linie przez lata
• Drewniane palisady wymagają regularnej impregnacji, ale dodają ogrodowi niepowtarzalnego, rustykalnego charakteru

Dlaczego warto oddzielać trawnik od rabaty?

Oddzielenie trawnika od rabaty to nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim praktycznego podejścia do pielęgnacji ogrodu. Wyraźna granica między trawnikiem a rabatami kwiatowymi czy warzywnymi ułatwia koszenie, zapobiega mieszaniu się roślin i utrzymuje porządek w przestrzeni. Bez odpowiedniego zabezpieczenia trawa szybko zacznie przerastać na rabaty, co utrudni ich pielęgnację i może zagłuszyć delikatniejsze rośliny. Warto też pamiętać, że dobrze zaprojektowane obrzeża dodają charakteru całemu ogrodowi, podkreślając jego styl – czy to nowoczesny, rustykalny, czy naturalny.

Korzyści estetyczne i praktyczne

Obrzeża trawnikowe pełnią podwójną funkcję – praktyczną i dekoracyjną. Z jednej strony zapobiegają rozprzestrzenianiu się trawy na rabaty, co znacznie ułatwia pielęgnację obu stref. Z drugiej strony, odpowiednio dobrane, stają się elementem aranżacji, podkreślającym styl ogrodu. Kamienne krawężniki, drewniane palisady czy minimalistyczne opaski z tworzywa sztucznego mogą nadać przestrzeni spójny wygląd. Dzięki obrzeżom łatwiej też utrzymać czystość – ściółka czy kora nie będą się wysypywać na trawnik, a ziemia z rabat nie będzie wymywana podczas podlewania.

Zapobieganie przerastaniu trawy

Jednym z największych problemów w ogrodach jest inwazyjność trawy, która szybko rozprzestrzenia się na rabaty, zwłaszcza jeśli nie ma fizycznej bariery. Obrzeża trawnikowe skutecznie blokują jej rozrost, oszczędzając czas na ręczne usuwanie niechcianych źdźbeł. Szczególnie dobrze sprawdzają się tutaj głębiej osadzone rozwiązania, takie jak obrzeża betonowe czy systemy typu Ekobord, które tworzą szczelną barierę dla korzeni. W przypadku mniej widocznych rozwiązań, jak plastikowe taśmy, warto pamiętać o ich odpowiednim zamocowaniu, by nie przesuwały się pod naporem rozrastającej się darni.

Poznaj tajniki szalwiowego koloru we wnętrzach i odkryj, jak harmonijnie łączyć go z innymi barwami, tworząc przytulne i stylowe aranżacje.

Rodzaje obrzeży trawnikowych – przegląd materiałów

Wybierając obrzeża do swojego ogrodu, warto poznać różne dostępne opcje. Każdy materiał ma swoje unikalne cechy, które mogą wpływać na wygląd i funkcjonalność przestrzeni. Od trwałych rozwiązań betonowych po lekkie i elastyczne tworzywa sztuczne – różnorodność jest ogromna. Pamiętaj, że odpowiedni wybór zależy nie tylko od estetyki, ale też od warunków w Twoim ogrodzie i czasu, jaki możesz poświęcić na montaż oraz konserwację.

Obrzeża plastikowe – lekkość i łatwość montażu

Dla osób szukających prostego i szybkiego rozwiązania, obrzeża plastikowe będą idealnym wyborem. Ich główne zalety to:

• Niska waga – łatwo je transportować i układać
• Elastyczność – pozwalają tworzyć płynne, krzywoliniowe kształty
• Prosty montaż – często wystarczą tylko plastikowe kotwy

Nowoczesne obrzeża z tworzyw sztucznych, takie jak Ekobord, są wykonane z materiałów odpornych na promieniowanie UV i wahania temperatur. Choć mogą wydawać się mniej trwałe niż kamień czy beton, wiele modeli gwarantuje wieloletnią wytrzymałość przy minimalnej konserwacji.

Obrzeża betonowe – trwałość i stabilność

Jeśli zależy Ci na solidnym i długowiecznym rozwiązaniu, obrzeża betonowe będą doskonałym wyborem. Ich charakterystyka przedstawia się następująco:

„Obrzeża betonowe to inwestycja na lata – raz prawidłowo zamontowane, będą służyć przez dekady, nie tracąc swoich właściwości.”

Warto rozważyć prefabrykowane elementy betonowe, które pozwalają na tworzenie różnych wzorów i faktur. Nowoczesne technologie produkcyjne umożliwiają uzyskanie betonu w różnych odcieniach, co daje większe możliwości aranżacyjne.

Zanurz się w świecie azalii japońskiej i dowiedz się, jak pielęgnować tę niezwykłą roślinę, by cieszyć się jej urodą przez cały rok.

Jak wybrać idealne obrzeże do swojego ogrodu?

Wybór odpowiednich obrzeży to kluczowa decyzja, która wpłynie zarówno na wygląd, jak i funkcjonalność Twojego ogrodu. Nie ma uniwersalnego rozwiązania – to, co sprawdzi się w nowoczesnym ogrodzie miejskim, może zupełnie nie pasować do rustykalnego zakątka. Przed podjęciem decyzji warto przeanalizować kilka istotnych czynników, takich jak styl ogrodu, rodzaj gleby czy czas, jaki możesz poświęcić na konserwację. Pamiętaj, że dobre obrzeże to takie, które spełnia swoje zadanie, a jednocześnie harmonijnie wpisuje się w otoczenie.

Dopasowanie stylu do aranżacji ogrodu

Styl Twojego ogrodu powinien być głównym wyznacznikiem przy wyborze obrzeży. Oto kilka popularnych koncepcji i pasujących do nich rozwiązań:

• Ogrody nowoczesne – obrzeża betonowe w geometrycznych kształtach, metalowe opaski lub minimalistyczne systemy typu Ekobord
• Ogrody rustykalne – drewniane palisady, kamienie polne lub podkłady kolejowe
• Ogrody naturalistyczne – nieregularne kamienie, plecione wiklinowe obrzeża lub podkruszone cegły

Warto zwrócić uwagę na kolorystykę – ciemne obrzeża będą subtelnie wtapiać się w tło, podczas gdy jasne lub kontrastowe podkreślą granice między strefami. Jeśli masz ogród w stylu japońskim, rozważ niskie kamienne obrzeża układane w nieregularne linie.

Kryteria wyboru – funkcjonalność vs. design

Idealne obrzeże to kompromis między praktycznością a wyglądem. Poniższa tabela pomoże Ci ocenić różne opcje:

Pamiętaj, że funkcjonalność to nie tylko trwałość, ale też skuteczność w zapobieganiu przerastaniu trawy. Głęboko osadzone obrzeże betonowe będzie pod tym względem najlepsze, podczas gdy płytkie plastikowe taśmy mogą wymagać okresowych korekt. Z drugiej strony, jeśli zależy Ci na elastyczności kształtów, tworzywa sztuczne dają znacznie większe możliwości niż sztywne materiały.

Odkryj sekrety opieniek – sprawdź, jak wyglądają te grzyby i czy można je bezpiecznie spożywać.

Montaż obrzeży trawnikowych krok po kroku

Prawidłowy montaż obrzeży to klucz do ich trwałości i skuteczności. Niezależnie od wybranego materiału, dokładne przygotowanie podłoża i precyzyjne wykonanie gwarantują, że obrzeże będzie spełniać swoją funkcję przez lata. Wbrew pozorom, nawet najprostsze plastikowe taśmy wymagają odpowiedniego podejścia – szczególnie jeśli zależy nam na idealnie gładkich liniach lub skomplikowanych kształtach. Pamiętaj, że lepiej poświęcić więcej czasu na etapie przygotowawczym, niż później poprawiać nierówne lub niestabilne obrzeża.

Przygotowanie podłoża i wytyczenie linii

Pierwszy etap to staranne zaplanowanie przebiegu obrzeży. Warto użyć:

• Sznurka ogrodniczego – do wyznaczania prostych odcinków
• Farby w sprayu – do zaznaczania krzywizn i nieregularnych kształtów
• Kołków drewnianych – jako punktów odniesienia

Gdy linia jest już wytyczona, czas na przygotowanie podłoża. Usuń darń na szerokość około 10-15 cm (w zależności od typu obrzeża) i wykop rowek o głębokości około 1/3 wysokości planowanego obrzeża. Dno powinno być równe i ubite – nierówności mogą powodować późniejsze przemieszczanie się elementów.

„Dla uzyskania idealnie równej linii obrzeży warto użyć poziomicy, zwłaszcza przy dłuższych odcinkach. Nawet niewielkie różnice wysokości będą widoczne gołym okiem.”

Układanie i stabilizacja obrzeży

Teraz przystępujemy do właściwego montażu. W przypadku obrzeży segmentowych (betonowych, drewnianych):

tr>

Dla obrzeży ciągłych (plastikowych taśm, metalowych opasek) kluczowe jest dokładne wypełnienie przestrzeni wokół obrzeża. Najlepiej sprawdzi się mieszanka piasku z cementem (w proporcji 5:1) – po ubiciu i zwilżeniu stworzy stabilne podłoże. Pamiętaj, że w przypadku elastycznych materiałów kotwy powinny być rozmieszczone gęściej, zwłaszcza na łukach – co około 30-40 cm.

Ostatni krok to ostateczne wyrównanie terenu – dosypanie ziemi lub kory, aby ukryć dolną część obrzeża i stworzyć płynne przejście między trawnikiem a rabatą. W przypadku obrzeży betonowych warto rozważyć ich impregnację, która zabezpieczy przed wchłanianiem wody i przebarwieniami.

Ekobord – nowoczesne rozwiązanie dla Twojego ogrodu

Ekobord to rewolucyjne podejście do tworzenia obrzeży trawnikowych, które łączy w sobie ekologię z nowoczesną funkcjonalnością. Wykonany z wytrzymałych materiałów pochodzących z recyklingu, doskonale sprawdza się zarówno w przydomowych ogrodach, jak i większych założeniach parkowych. Jego elastyczność pozwala na tworzenie zarówno prostych linii, jak i płynnych, organicznych kształtów, co daje nieograniczone możliwości aranżacyjne. W przeciwieństwie do tradycyjnych rozwiązań, Ekobord nie wymaga specjalistycznych narzędzi do montażu, co czyni go idealnym wyborem dla osób ceniących sobie samodzielność w pracach ogrodowych.

Zalety obrzeży z recyklingu

Obrzeża z recyklingu to nie tylko modny trend, ale przede wszystkim świadomy wybór dla środowiska. Ich główne atuty to:

• Odporność na warunki atmosferyczne – nie blakną pod wpływem słońca i nie pękają w mrozy
• Łatwość formowania – można je wyginać nawet pod kątem 90 stopni bez ryzyka uszkodzenia
• Minimalna konserwacja – nie wymagają impregnacji ani regularnych napraw

Co ważne, produkcja takich obrzeży zużywa znacznie mniej energii niż w przypadku tradycyjnych materiałów, co realnie wpływa na zmniejszenie śladu węglowego. Warto też dodać, że wiele modeli Ekobordów posiada specjalne rowki zwiększające stabilność montażu, co jest istotne szczególnie na glebach piaszczystych.

Montaż i zastosowanie ekobordów

Montaż Ekobordów to proces na tyle prosty, że poradzi sobie z nim nawet początkujący ogrodnik. Wystarczy wykonać kilka podstawowych kroków:

Ekobordy znajdują zastosowanie nie tylko jako granica trawnika i rabaty, ale świetnie sprawdzają się też przy wyznaczaniu ścieżek, oddzielaniu strefy warzywnej czy tworzeniu podwyższonych grządek. Ich uniwersalność pozwala na wykorzystanie w różnych stylach ogrodowych – od nowoczesnych po rustykalne, gdzie mogą imitować naturalne materiały dzięki specjalnym powłokom kolorystycznym.

Palisady drewniane – naturalna granica trawnika

Palisady drewniane to jeden z najbardziej urokliwych sposobów na wyznaczenie granicy między trawnikiem a rabatami. Ich naturalny wygląd doskonale komponuje się z zielenią, wprowadzając do ogrodu ciepło i rustykalny charakter. W przeciwieństwie do betonowych czy plastikowych rozwiązań, drewniane palisady z czasem nabierają szlachetnej patyny, stając się integralną częścią ogrodowego krajobrazu. Można je układać w różne wzory – od prostych linii po faliste kształty, co daje duże możliwości aranżacyjne. Warto pamiętać, że odpowiednio zabezpieczone palisady mogą służyć przez wiele lat, zachowując swoje walory estetyczne.

Jak zabezpieczyć drewniane obrzeża?

Kluczem do trwałości drewnianych obrzeży jest ich właściwa impregnacja. Oto najważniejsze kroki, które warto wykonać:

• Wybierz odpowiedni gatunek drewna – najlepiej sprawdzi się modrzew, dąb lub drewno termowane
• Przed montażem zaimpregnuj wszystkie elementy specjalnym preparatem do drewna ogrodowego
• Stosuj impregnaty z filtrem UV, które zapobiegną szarzeniu drewna
• Dolne części palisad, które będą w ziemi, zabezpiecz środkiem przeciwgnilnym

Warto też pamiętać o corocznej konserwacji – dokładne oczyszczenie i nałożenie nowej warstwy oleju czy impregnatu znacznie przedłuży żywotność obrzeży. Szczególną uwagę zwróć na miejsca łączeń i dolne partie palisad, które są najbardziej narażone na wilgoć.

Styl rustykalny w Twoim ogrodzie

Drewniane palisady to idealny wybór dla miłośników ogrodów w stylu rustykalnym czy wiejskim. Ich naturalny wygląd doskonale komponuje się z:

• Kwiatami polnymi i ziołami
• Kamieniem łupanym i cegłą
• Plecionymi elementami z wikliny

Dla uzyskania jeszcze bardziej autentycznego charakteru, warto pokusić się o nieregularne ułożenie palisad lub ich zróżnicowaną wysokość. Ciekawym pomysłem jest też połączenie drewna z innymi naturalnymi materiałami – na przykład kamieniami czy starymi cegłami. Taka kompozycja stworzy wrażenie, jakby obrzeża od zawsze były częścią ogrodu, dodając mu niepowtarzalnego klimatu. Pamiętaj, że w rustykalnych aranżacjach warto celowo pozostawić pewną niedoskonałość – nierówności czy ślady czasu tylko podkreślą naturalny charakter przestrzeni.

Obrzeża metalowe – dyskretna i trwała opcja

Obrzeża metalowe to eleganckie i praktyczne rozwiązanie dla tych, którzy cenią sobie minimalizm i trwałość. W przeciwieństwie do bardziej widocznych obrzeży betonowych czy drewnianych, metalowe opaski wtapiają się w otoczenie, tworząc subtelną granicę między trawnikiem a rabatami. Ich główną zaletą jest niezwykła wytrzymałość – dobrze wykonane obrzeże ze stali nierdzewnej lub ocynkowanej może służyć dziesiątki lat bez konieczności wymiany. Metalowe obrzeża szczególnie dobrze sprawdzają się w nowoczesnych ogrodach, gdzie ich czyste linie podkreślają minimalistyczny charakter przestrzeni.

Odporność na warunki atmosferyczne

Metalowe obrzeża to mistrzowie przetrwania w każdych warunkach. W porównaniu z innymi materiałami wyróżniają się:

• Niezniszczalnością w mrozie – nie pękają jak beton czy niektóre tworzywa sztuczne
• Odpornością na korozję – nowoczesne powłoki galwaniczne zabezpieczają przed rdzą
• Stabilnością wymiarową – nie odkształcają się pod wpływem wysokich temperatur

„Metalowe obrzeża to jedne z niewielu rozwiązań, które wyglądają równie dobrze po 10 latach użytkowania jak w dniu montażu – pod warunkiem wyboru odpowiedniej klasy stali.”

Warto zwrócić uwagę, że niektóre modele metalowych obrzeży mają specjalną powłokę antyadhezyjną, która zapobiega przywieraniu ziemi i ułatwia czyszczenie. To szczególnie ważne w przypadku ogrodów o glebach gliniastych, gdzie inne materiały szybko pokrywają się brudem.

Minimalistyczny design dla nowoczesnych ogrodów

W projektowaniu współczesnych ogrodów mniej znaczy więcej, a metalowe obrzeża idealnie wpisują się w tę filozofię. Ich cienkie profile (często zaledwie 1-2 cm grubości) pozwalają na:

• Tworzenie ultracienkich linii granicznych niemal niewidocznych z daleka
• Łatwe maskowanie ściółką lub korą dla efektu „pływającej” granicy
• Precyzyjne wyznaczanie geometrycznych kształtów charakterystycznych dla stylu modernistycznego

Dla uzyskania jeszcze bardziej spójnego efektu, warto dopasować kolor obrzeża do innych metalowych elementów w ogrodzie – mebli, lamp czy konstrukcji pergoli. Popularne są zwłaszcza odcienie antracytu, grafitowe i stalowe, które świetnie komponują się z nowoczesną architekturą.

Pomysły na kreatywne wykończenie krawędzi trawnika

Granica między trawnikiem a rabatą to doskonała okazja do zainspirowania się i stworzenia czegoś wyjątkowego. Zamiast standardowych rozwiązań, warto pokusić się o bardziej artystyczne podejście, które nada Twojemu ogrodowi niepowtarzalnego charakteru. Pomyśl o obrzeżach jak o ramie obrazu – mogą być subtelne i dyskretne, ale też stanowić mocny akcent dekoracyjny. Wszystko zależy od Twojej wizji i stylu, w jakim utrzymany jest ogród. Pamiętaj, że kreatywne rozwiązania często wcale nie są trudniejsze w realizacji niż tradycyjne metody.

Nietypowe materiały na obrzeża

W poszukiwaniu oryginalnych rozwiązań warto sięgnąć po niekonwencjonalne materiały. Stare butelki wkopane do góry dnem tworzą kolorową, błyszczącą granicę, która szczególnie efektownie wygląda w słoneczne dni. Zużyte płyty CD zawieszone na cienkich drucikach to kolejny pomysł na recyklingową dekorację, która dodatkowo odstrasza ptaki. Miłośnicy morskiego klimatu mogą wykorzystać muszle i kamyki zebrane podczas wakacji – wystarczy wlać je w przezroczystą żywicę epoksydową i uformować unikalne obrzeże. Dla bardziej praktycznych osób ciekawą opcją będą stare szyny kolejowe lub podkłady, które po odpowiedniej impregnacji stworzą rustykalną granicę pełną charakteru.

Łączenie różnych typów obrzeży

Nie musisz ograniczać się do jednego typu obrzeża – mieszanie materiałów może dać zaskakująco dobre efekty. Przykładowo, betonowe segmenty w narożnikach połączone drewnianymi palisadami na prostych odcinkach tworzą interesujący kontrast. W ogrodach naturalistycznych świetnie sprawdza się połączenie kamieni polnych z plecionką z wierzbowych gałązek. Kluczem do sukcesu jest zachowanie spójności kolorystycznej – jeśli łączysz różne materiały, niech będą w podobnej tonacji. Ciekawym zabiegiem jest też stopniowe przejście z jednego typu obrzeża w drugi, co tworzy płynną zmianę charakteru w różnych częściach ogrodu.

Pielęgnacja obrzeży trawnikowych – jak przedłużyć ich żywotność?

Dobrze wykonane obrzeże to dopiero połowa sukcesu – regularna pielęgnacja decyduje o tym, jak długo zachowa swój pierwotny wygląd i funkcjonalność. Niezależnie od materiału, z jakiego są wykonane, wszystkie typy obrzeży wymagają okresowych zabiegów konserwacyjnych. Warto wprowadzić proste nawyki pielęgnacyjne, które znacząco przedłużą żywotność tych elementów. Pamiętaj, że zaniedbane obrzeża nie tylko tracą walory estetyczne, ale też przestają skutecznie pełnić swoją podstawową funkcję oddzielania trawnika od rabat.

Czyszczenie i konserwacja obrzeży

Systematyczne czyszczenie to podstawa utrzymania obrzeży w dobrym stanie. W przypadku plastikowych i metalowych modeli wystarczy:

• Usuwanie nagromadzonej ziemi i resztek roślinnych za pomocą miękkiej szczotki
• Płukanie wodą pod niewielkim ciśnieniem (np. z węża ogrodowego)
• W przypadku uporczywych zabrudzeń – użycie łagodnego detergentu

Dla obrzeży drewnianych i betonowych konieczne są dodatkowe zabiegi. Drewniane palisady warto impregnować co sezon specjalnymi olejami, które zabezpieczają przed wilgocią i promieniami UV. Betonowe elementy mogą wymagać okresowego czyszczenia szczotką drucianą i aplikacji preparatów przeciwporostowych, zwłaszcza w zacienionych miejscach.

„Regularne usuwanie mchu i glonów z obrzeży nie tylko poprawia ich wygląd, ale też zapobiega ślizganiu się podczas prac pielęgnacyjnych – to szczególnie ważne przy obrzeżach betonowych.”

Naprawa uszkodzonych elementów

Nawet najlepiej wykonane obrzeże może ulec uszkodzeniu – szybka reakcja pozwala uniknąć większych problemów. W przypadku pęknięć betonowych segmentów najlepiej wymienić cały element, choć drobne ubytki można załatać specjalną masą do betonu. Plastikowe obrzeża często da się naprawić za pomocą kleju konstrukcyjnego odpornego na warunki atmosferyczne.

Dla drewnianych palisad kluczowe jest:

• Wymiana spróchniałych elementów
• Wzmacnianie poluzowanych łączeń metalowymi klamrami
• Uzupełnianie ubytków masą szpachlową do drewna

Metalowe obrzeża wymagają szczególnej uwagi przy zabezpieczaniu miejsc gdzie powłoka antykorozyjna uległa uszkodzeniu – warto użyć w tym celu specjalnych farb w sprayu dopasowanych kolorystycznie do oryginału.

Wnioski

Oddzielenie trawnika od rabat to nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim praktycznego podejścia do pielęgnacji ogrodu. Wybór odpowiednich obrzeży zależy od stylu ogrodu, rodzaju gleby i czasu, jaki możemy poświęcić na konserwację. Każdy materiał ma swoje unikalne cechy – od trwałości betonu po elastyczność tworzyw sztucznych. Warto pamiętać, że dobrze zaprojektowane obrzeże to inwestycja na lata, która znacznie ułatwi codzienną pielęgnację przestrzeni.

Najczęściej zadawane pytania

Jakie obrzeże wybrać do małego ogrodu?
W małych ogrodach świetnie sprawdzają się plastikowe taśmy lub metalowe opaski, które nie dominują przestrzeni. Ich zaletą jest łatwość montażu i możliwość tworzenia płynnych linii.

Czy drewniane palisady wymagają częstej wymiany?
Przy odpowiedniej impregnacji drewniane obrzeża mogą służyć nawet 5-7 lat. Kluczowe jest stosowanie preparatów zabezpieczających przed wilgocią i promieniami UV oraz coroczna konserwacja.

Jak zapobiec przerastaniu trawy przez obrzeża?
Najskuteczniejsze są głęboko osadzone rozwiązania, takie jak obrzeża betonowe lub systemy typu Ekobord. Ważne, by elementy były szczelnie połączone, bez pozostawiania szczelin.

Czy metalowe obrzeża rdzewieją?
Nowoczesne obrzeża ze stali nierdzewnej lub ocynkowanej są odporne na korozję. Warto wybierać modele z powłoką galwaniczną, które zachowują trwałość przez dziesiątki lat.

Jak często należy czyścić obrzeża trawnikowe?
Podstawowe czyszczenie warto wykonywać przynajmniej raz w sezonie, usuwając nagromadzoną ziemię i resztki roślinne. Beton i drewno mogą wymagać dodatkowych zabiegów konserwacyjnych.